Vườn Quốc Gia Cát Bà: Hướng dẫn khám phá từ A-Z

Nằm trên đảo Cát Bà xinh đẹp thuộc thành phố Hải Phòng, Vườn quốc gia Cát Bà là một viên ngọc quý của thiên nhiên Việt Nam. Được UNESCO công nhận là Khu dự trữ sinh quyển thế giới, vườn quốc gia này tự hào sở hữu hệ sinh thái đa dạng bậc nhất, nơi giao thoa giữa rừng nguyên sinh trên núi đá vôi, rừng ngập mặn ven biển và rạn san hô đầy màu sắc dưới lòng đại dương.

Vườn quốc gia Cát Bà không chỉ là ngôi nhà chung của hàng ngàn loài động thực vật quý hiếm, mà còn là điểm đến lý tưởng cho những ai yêu thích khám phá thiên nhiên và tìm kiếm sự bình yên. Với vị trí thuận lợi gần Vịnh Hạ Long, du khách có thể dễ dàng kết hợp tham quan cả hai kỳ quan thiên nhiên nổi tiếng này trong cùng một hành trình. Hãy cùng VDS Travel bước vào hành trình khám phá Vườn quốc gia Cát Bà, tìm hiểu về những điều kỳ diệu mà thiên nhiên ban tặng cho vùng đất này.

Giới thiệu chung về Vườn quốc gia Cát Bà

1. Vị trí địa lý và lịch sử hình thành – phát triển

Vườn quốc gia Cát Bà tọa lạc trên đảo Cát Bà, thuộc huyện Cát Hải, thành phố Hải Phòng. Nằm cách trung tâm thị trấn Cát Bà khoảng 14km về phía Đông Bắc, trên con đường xuyên đảo từ bến tàu Gia Luận đến trung tâm thị trấn. Có độ cao trung bình khoảng 150m so với mực nước biển và diện tích lên đến 26.240 ha, trong đó 17.040 ha đất đảo và 9.200 ha mặt nước biển (theo bộ tài nguyên và môi trường). Vườn quốc gia này bao phủ một phần đáng kể diện tích đảo, tạo nên một không gian xanh rộng lớn giữa biển khơi. Vị trí địa lý độc đáo này mang đến cho Cát Bà những đặc trưng riêng biệt về cảnh quan và hệ sinh thái.

VQG Cát Bà được thành lập theo Quyết định số 79/CP ngày 31/3/1986  của Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng với diện tích tự nhiên là 15.200ha, thuộc địa phận hành chính của các xã sau: xã Gia Luận, xã Phù Long, xã Hiền Hào, xã Xuân Đám, xã Trân Châu, xã Việt Hải và thị trấn Cát Bà, bao bọc xung quanh các xã trên và VQG là sông, biển. Việc quy hoạch này nhằm bảo vệ và phát triển hệ sinh thái đa dạng của khu vực. Không chỉ là vườn quốc gia, Cát Bà còn được UNESCO công nhận là Khu dự trữ Sinh quyển Thế giới vào năm 2004, ghi nhận những nỗ lực bảo tồn sự đa dạng sinh học của khu vực.

Trải qua nhiều năm, vườn quốc gia đã không ngừng nỗ lực trong việc bảo tồn thiên nhiên, nghiên cứu khoa học và phát triển du lịch sinh thái bền vững. Đặc biệt, vào năm 2023, Vịnh Hạ Long – Quần đảo Cát Bà, bao gồm cả Vườn quốc gia Cát Bà, đã được UNESCO công nhận là Di sản Thiên nhiên Thế giới. Đây là di sản liên tỉnh, thành phố đầu tiên tại Việt Nam được vinh danh, đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản thiên nhiên của đất nước.

2. Hệ sinh thái

Thiên đường của đa dạng sinh học

1. Hệ động vật

Vườn quốc gia Cát Bà là ngôi nhà chung của một hệ động vật vô cùng phong phú và đa dạng, với nhiều loài quý hiếm chỉ có thể tìm thấy ở nơi đây. Ghi nhận cho đến nay, vườn quốc gia có 2.320 loài động thực vật, trong đó có 282 loài động vật sống trong rừng, 538 loài động vật sống ở đáy biển, 196 loài cá biển, 771 loài thực vật trên cạn, 23 loài thực vật ngập mặn, 75 loài rong biển, 177 loài san hô.

Đặc biệt, Cát Bà là nơi cư trú duy nhất trên thế giới của loài Voọc Cát Bà (Trachypithecus poliocephalus). Đây là loài linh trưởng đặc hữu quý hiếm, đang bị đe dọa nghiêm trọng do nạn săn bắn và mất môi trường sống, hiện tại số lượng hiện còn khoảng 70 cá thể. Voọc Cát Bà có bộ lông màu vàng xám đặc trưng, khuôn mặt đen với vòng tròn trắng quanh mắt, sinh sống chủ yếu trong các khu rừng đá vôi. Bên cạnh voọc Cát Bà, vườn quốc gia còn là nơi sinh sống của nhiều loài động vật quý hiếm khác như:

• Sóc đen Cát Bà (Callosciurus inornatus): Đây là loài sóc đặc hữu của đảo Cát Bà, có bộ lông màu đen tuyền đặc trưng. Sóc đen Cát Bà sống trên cây, thức ăn chủ yếu là quả, hạt và côn trùng. Do môi trường sống bị thu hẹp và nạn săn bắn, số lượng sóc đen Cát Bà đang suy giảm nghiêm trọng.
• Sơn dương đen (Capricornis sumatraensis): Loài động vật này có bộ lông màu nâu sẫm, sừng dài và cong. Sơn dương sống ở những vùng núi đá vôi hiểm trở, thức ăn là cỏ, lá cây và quả. Chúng có khả năng leo trèo rất tốt, thường di chuyển theo đàn. Sơn dương cũng là loài động vật quý hiếm, cần được bảo vệ.
• Khỉ lông vàng (Macaca mulatta): Đây là loài khỉ phổ biến ở Việt Nam, nhưng quần thể khỉ lông vàng ở Cát Bà có những đặc điểm di truyền riêng biệt. Chúng có bộ lông màu vàng nâu, đuôi dài, sống theo đàn và thường xuống biển kiếm ăn.
• Thạch sùng mí Cát Bà (Goniurosaurus catbaensis): Loài thạch sùng này chỉ được tìm thấy ở Cát Bà. Chúng có kích thước nhỏ, màu sắc sặc sỡ với các đốm vàng, cam trên lưng. Thạch sùng mí Cát Bà sống trong các hang động, khe đá, thức ăn là côn trùng. Đây là loài bò sát quý hiếm, có giá trị nghiên cứu khoa học cao.

Ngoài ra, Cát Bà còn là nơi cư trú của nhiều loài chim như chim cu gáy, chim gõ kiến, chim chích chòe… và các loài bò sát như tắc kè, thằn lằn, rắn ráo… Sự đa dạng sinh học của Vườn quốc gia Cát Bà không chỉ là tài sản quý giá của Việt Nam mà còn của cả thế giới, cần được bảo vệ và gìn giữ cho các thế hệ mai sau.

2. Hệ thực vật

Vườn quốc gia Cát Bà không chỉ là thiên đường của động vật mà còn là nơi cư ngụ của một hệ thực vật vô cùng phong phú và độc đáo. Với sự đa dạng về địa hình, từ núi đá vôi, rừng mưa nhiệt đới đến rừng ngập mặn, Cát Bà đã tạo nên môi trường sống lý tưởng với 1585 loài thực vật rừng, nhiều loại cây gỗ trên thế giới chỉ có ở dãy núi Himalaya, thực vật ngập mặn 30 loài, rong biển 102 loài, thực vật phù du 400 loài. Trong đó có nhiều loài đặc hữu quý hiếm. Một số loài thực vật tiêu biểu của Cát Bà có thể kể đến như: Một số loài thực vật quý hiếm khác của Cát Bà phải kể đến như Trai lý (Garcinia fagraeoides), Lát hoa (Chukrasia tabularis), Lim xẹt (Peltophorum tonkinense), Dẻ hoa (Lithocarpus spp.), Gõ trắng (Sindora tonkinensis), Chò đãi (Annamocarya sinensis)…  Ấn tượng trong đó phải kể đến loài gỗ quý hiếm được ghi trong Sách Đỏ Việt Nam có tên gọi là Kim giao. Đây là loài cây cực kỳ đặc biệt bởi gỗ Kim giao có khả năng phát hiện chất độc. Vua chúa ngày xưa thường sử dụng loại gỗ này để làm đũa thử độc. Kim giao mọc trong rừng thường xanh trên núi đá vôi nên thân cây thường nhỏ, đường kính cây lớn nhất chỉ khoảng 30cm. Gỗ cây có màu vàng nhạt, khi gặp độc sẽ chuyển sang màu nâu, đen hoặc nâu sẫm đỏ tùy vào loại độc tố.

Hệ thực vật đa dạng của Vườn quốc gia Cát Bà không chỉ có giá trị về mặt cảnh quan, du lịch mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ môi trường, điều hòa khí hậu và cung cấp nguồn gen quý hiếm cho nghiên cứu khoa học.

Cách di chuyển tới vườn quốc gia Cát Bà

Bước 1: Đi tàu cao tốc từ Hải Phòng hoặc Hạ Long đến thị trấn Cát Bà. Bạn có thể chọn một trong hai bến tàu sau:

Hiện tại, có hai tuyến phà chính để bạn lựa chọn: phà Đồng Bài (Hải Phòng) – Cái Viềng và phà Tuần Châu (Hạ Long) – Gia Luận. Mặc dù tuyến phà Đồng Bái di chuyển tới Cát Bà nhanh hơn nhưng tuyến đi từ Tuàn Châu sẽ đi qua Vịnh Hạ Long nên du khách vườn có thể ngắm Vịnh Hạ Long và Vịnh Lan Hạ trong cùng một chuyến đi

Bảng giá và thời gian di chuyển phà đến Cát Bà 

Bước 2: Đi xe máy hoặc taxi từ thị trấn Cát Bà đến vườn quốc gia Cát Bà.

Từ thị trấn Cát Bà, bạn có thể thuê xe máy hoặc taxi để di chuyển đến vườn quốc gia Cát Bà. Xe máy là phương tiện tiện lợi và tiết kiệm nhất, bạn có thể thuê xe máy ở các nhà nghỉ hoặc các cửa hàng cho thuê xe máy ở thị trấn Cát Bà, giá thuê khoảng 150.000 VND một ngày. Taxi là phương tiện an toàn và thoải mái nhất, bạn có thể gọi taxi của các hãng như Mai Linh, Taxi Group, Taxi Cát Bà… giá cước khoảng 15.000 VND một km. Vườn quốc gia Cát Bà cách thị trấn Cát Bà khoảng 15 km, có đường nhựa tốt, thời gian di chuyển khoảng 30 phút.

Những trải nghiệm hấp dẫn tại Vườn quốc gia Cát Bà

Vườn quốc gia Cát Bà không chỉ là nơi bảo tồn thiên nhiên tuyệt vời mà còn là điểm đến lý tưởng cho những ai yêu thích hoạt động ngoài trời và khám phá. Với địa hình đa dạng, từ núi non, rừng rậm đến biển cả, Cát Bà mang đến cho du khách nhiều lựa chọn thú vị:

1. Đi bộ đường dài, trekking

Vườn quốc gia có nhiều tuyến đường mòn với độ khó khác nhau, dẫn du khách len lỏi qua những cánh rừng nguyên sinh, thám hiểm các hang động kỳ bí và chinh phục những đỉnh núi hùng vĩ. Một số tuyến trekking phổ biến là tuyến đường đến dỉnh Kim Giao, đỉnh Ngự Lâm, tuyến đường xuyên rừng đến vịnh Lan Hạ, tuyến đường khám phá hang Quân Y…

Lưu ý: Trước khi bắt đầu hành trình trekking, bạn nên mua vé tham quan theo tuyến đường phù hợp. Hiện tại, vé tham quan toàn tuyến là 160.000 đồng/người lớn và 80.000 đồng/trẻ em, vé tham quan tuyến trung tâm Vườn – đỉnh Kim Giao – đỉnh Ngự Lâm – động Trung Trang là 120.000 đồng/người lớn và 60.000 đồng/trẻ em.

2. Leo núi

Vẻ đẹp hùng vĩ của những vách núi đá vôi dựng đứng tại Vườn quốc gia Cát Bà không chỉ là bức tranh thiên nhiên tuyệt mỹ mà còn là “thánh địa” dành cho những người đam mê leo núi. Nếu bạn là người ưa mạo hiểm, yêu thích thử thách bản thân và muốn hòa mình vào thiên nhiên hoang sơ, thì hoạt động leo núi ở Cát Bà chính là trải nghiệm không thể bỏ lỡ. Đặc biệt chinh phục đỉnh Ngự Lâm (331m), đỉnh núi cao nhất Cát Bà, bạn sẽ được chiêm ngưỡng toàn cảnh Vịnh Lan Hạ tuyệt đẹp. 

3. Khám phá Ao Êch

Ao Ếch nằm trên tuyến đường trekking từ trung tâm Vườn quốc gia Cát Bà đến làng Việt Hải, cách trung tâm vườn khoảng 6km. Để đến được đây, bạn sẽ phải đi bộ xuyên qua những cánh rừng nguyên sinh, vượt qua những con dốc thoai thoải. Chính hành trình này đã góp phần tạo nên sự hấp dẫn của Ao Ếch, mang đến cho du khách cảm giác khám phá, thám hiểm thiên nhiên hoang sơ.

Giữa không gian tĩnh lặng của núi rừng, Ao Ếch hiện lên như một ốc đảo xanh mát với làn nước trong veo, phản chiếu bóng cây và mây trời. Bạn có thể dừng chân nghỉ ngơi bên bờ ao, tận hưởng không khí trong lành, nghe tiếng chim hót líu lo và tiếng ếch kêu vang vọng. Nếu may mắn, bạn còn có thể bắt gặp những loài chim quý hiếm, và các loài động vật nhỏ khác đến uống nước.

Ngoài ra, Ao Ếch còn là điểm lý tưởng để quan sát các loài thực vật đặc trưng của rừng Cát Bà. Xung quanh ao là những cây cổ thụ rợp bóng mát, dưới tán cây là thảm thực vật xanh mướt với nhiều loài hoa dại khoe sắc.

4. Khám phá hang động

Khu di sản thiên nhiên Cát Bà vốn nổi danh bởi những di sản thiên nhiên đặc hữu và hiếm có, nhưng không phải ai cũng biết nơi đây từng là vành đai bảo vệ đất liền trong các cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Đặc biệt, hệ thống hang động phân bố quanh khu vực Vườn quốc gia Cát Bà đã được Đảng bộ, chính quyền và nhân dân huyện đảo tận dụng làm căn cứ địa bí mật. Điển hình như hang Quân Y từng là bệnh viện dã chiến của bộ đội ta, hiện nay gần như vẫn giữ được nguyên vẹn sau 60 năm kể từ ngày xây dựng. 

Ngoài ra còn các hang Trung Trang, động Hoa Cương, động Thiên Long… với muôn vàn nhũ đá kỳ ảo; tham quan hang Ủy Ban, hang Huyện Ủy… là nơi lưu lại những trang sử hào hùng thời kháng chiến.

5. Làng chài cổ Việt Hải

Nằm ẩn mình giữa lòng Vườn quốc gia Cát Bà, làng chài Việt Hải hiện lên như một bức tranh thủy mặc với vẻ đẹp yên bình, mộc mạc. Được bao bọc bởi rừng nguyên sinh và vịnh Lan Hạ xanh biếc, Việt Hải mang đến cho du khách một không gian thư giãn, thoát khỏi sự ồn ào, náo nhiệt của phố thị.

Đến với Việt Hải, bạn sẽ được trải nghiệm cuộc sống giản dị của ngư dân, tìm hiểu về những nét văn hóa đặc trưng của làng chài ven biển. Bạn có thể dạo bước trên con đường nhỏ quanh làng, ngắm nhìn những ngôi nhà đơn sơ nép mình bên bờ biển, quan sát hoạt động đánh bắt hải sản của ngư dân hay tham gia trải nghiệm kéo lưới, chèo thuyền cùng họ.

Buổi tối, bạn có thể thưởng thức những món hải sản tươi ngon do chính người dân đánh bắt, ngồi bên bếp lửa nghe những câu chuyện về biển cả và hòa mình vào không khí ấm cúng của làng chài.

Vườn quốc gia Cát Bà, viên ngọc xanh của Vịnh Hạ Long, là điểm đến lý tưởng cho những ai yêu thích thiên nhiên, muốn hòa mình vào không gian hoang sơ, tĩnh lặng và khám phá những điều kỳ thú. Còn chần chừ gì nữa mà không lên kế hoạch khám phá Vườn quốc gia Cát Bà ngay hôm nay? Hãy đến và cảm nhận vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ, đa dạng sinh học phong phú và những nét văn hóa đặc sắc của hòn đảo này.