Vịnh Hạ Long là một trong những di sản thiên nhiên thế giới nổi tiếng với hàng nghìn hòn đảo và hang động kỳ vĩ. Ngoài khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ, vịnh Hạ Long còn có một nét đặc sắc khác là các làng chài trên biển, nơi sinh sống của nhiều cư dân trên biển và là điểm đến hấp dẫn cho du khách muốn trải nghiệm cuộc sống của người dân địa phương. Hãy cùng khám phá vẻ đẹp và văn hóa của các làng chài trên vịnh Hạ Long qua bài viết sau đây.

Giới thiệu về cư dân làng chài Vịnh Hạ Long

Khi nhắc đến Vịnh Hạ Long, Di sản Thiên nhiên Thế giới được UNESCO vinh danh, người ta thường nghĩ ngay đến bức tranh thủy mặc kỳ vĩ với hàng ngàn đảo đá vôi muôn hình vạn trạng soi mình trên làn nước xanh ngọc. Thế nhưng, ẩn sâu trong vẻ đẹp địa chất độc đáo ấy còn là một tầng di sản khác, một “di sản sống” đầy sức cuốn hút – đó chính là các làng chài truyền thống. Từng là mái nhà lênh đênh của biết bao thế hệ ngư dân, những cộng đồng này không chỉ thể hiện sự thích nghi tài tình của con người với biển cả mà còn hun đúc nên một nền văn hóa biển đảo đặc sắc, được ví như “linh hồn” của Vịnh Hạ Long. Tuy nhiên, bức tranh về các làng chài Hạ Long ngày nay đã trải qua những thay đổi sâu sắc và căn bản. Một bước ngoặt lịch sử diễn ra vào năm 2014, khi chính sách di dời dân cư được thực hiện nhằm cải thiện đời sống người dân và bảo vệ môi trường di sản. Kể từ đó, đại bộ phận cộng đồng ngư dân đã chuyển lên bờ sinh sống, bắt đầu một chương mới với nhiều cơ hội và thách thức. Các làng chài xưa, vốn nhộn nhịp với cuộc sống thường nhật trên mặt nước, giờ đây chủ yếu tồn tại dưới dạng các điểm tham quan di sản được bảo tồn. Để hiểu trọn vẹn về giá trị của các làng chài này, chúng ta cần nhìn lại cả quá khứ huy hoàng lẫn thực tại đầy biến động của chúng – một hành trình từ những cộng đồng ngư dân sôi động đến những biểu tượng văn hóa cần được gìn giữ và bảo vệ giữa lòng kỳ quan.

Sau cuộc di dời năm 2014, các làng chài từng là nơi quần tụ đông đúc của cộng đồng ngư dân Vịnh Hạ Long đã chuyển mình thành những điểm tham quan mang dấu ấn lịch sử và văn hóa. Dù không còn cảnh sinh hoạt tấp nập trên mặt nước như xưa, mỗi khu vực làng chài cũ vẫn giữ những nét riêng, thu hút du khách khám phá. Làng chài Cửa Vạn, nằm sâu trong vùng lõi Vịnh Hạ Long, cách bờ khoảng 20km, từng là làng chài lớn nhất và sầm uất nhất, được mệnh danh là “thủ đô” của các làng chài với hơn 300 hộ dân sinh sống trước kia. Ngôi làng cổ kính này đã nhiều lần được các tạp chí quốc tế vinh danh là một trong những làng cổ đẹp nhất thế giới. Ngày nay, Cửa Vạn là khu vực bảo tồn với một số nhà bè được giữ lại và Trung tâm Văn hóa nổi (hiện đang tạm đóng cửa để chờ sửa chữa). Du khách đến đây theo Tuyến tham quan số 3 thường trải nghiệm chèo thuyền kayak hoặc thuyền nan để cảm nhận không gian yên bình nơi đây. Làng chài Vung Viêng ẩn mình trong vùng vịnh Bái Tử Long yên tĩnh, cách đất liền xa hơn (khoảng 24-25km), trước đây là nơi sinh sống của khoảng 50-60 hộ dân. Nơi đây nổi tiếng với khung cảnh hoang sơ, thanh bình và nghề nuôi cấy ngọc trai độc đáo. Hiện tại, khu vực Vung Viêng vẫn là điểm đến hấp dẫn trên Tuyến tham quan số 4 hoặc các hải trình du thuyền ngủ đêm, nơi du khách có thể tham quan cơ sở giới thiệu quy trình làm ngọc trai và chèo thuyền khám phá cảnh quan. Làng chài Ba Hang tọa lạc tại vị trí khá gần bờ, chỉ cách đảo Tuần Châu khoảng 3km về phía Nam và gần các hang động nổi tiếng như Thiên Cung, Đầu Gỗ. Ba Hang từng là một làng chài nhỏ với khoảng 50 hộ dân, gây ấn tượng bởi vẻ đẹp mộc mạc nép mình bên vách núi. Ngày nay, du khách trên Tuyến tham quan số 1 hoặc số 5 thường dừng chân tại đây để trải nghiệm đi thuyền nan hoặc kayak, luồn lách qua các hang nước (khi thủy triều xuống) và ngắm nhìn những nhà bè còn lại. Làng chài Cống Đầm, nằm khá xa đất liền thuộc Vịnh Bái Tử Long, được biết đến là một làng chài cổ từng có khoảng 120 người/hộ sinh sống, nổi tiếng vì giữ được gần như nguyên vẹn nét hoang sơ và văn hóa truyền thống. Khu vực này còn được ví như “bảo tàng địa chất ngoài trời” với nhiều rạn san hô đẹp. Hiện nay, Cống Đầm chủ yếu được tiếp cận qua các tour du thuyền ngủ đêm dài ngày, là điểm lý tưởng cho hoạt động chèo kayak khám phá thiên nhiên và tìm hiểu về nỗ lực bảo tồn hệ sinh thái biển. Bên cạnh các làng chài nổi thuộc Quảng Ninh, du khách cũng thường được giới thiệu đến Làng Việt Hải. Dù thuộc địa phận Hải Phòng (đảo Cát Bà) và là một làng định cư trên đất liền, Việt Hải thường được kết hợp trong lịch trình khám phá Vịnh Lan Hạ (liền kề Vịnh Hạ Long), mang đến một góc nhìn khác về cuộc sống gần gũi thiên nhiên nhưng theo một cách thức khác biệt so với các làng chài nổi truyền thống.

Các hải trình du khách có thể tham quan khu vực làng chài trên Vịnh Hạ Long

Lịch sử cư trú của con người tại Vịnh Hạ Long không chỉ gói gọn trong vài thế kỷ gần đây mà có nguồn gốc sâu xa, bám rễ vào hàng ngàn năm lịch sử. Các bằng chứng khảo cổ học đã cho thấy sự hiện diện liên tục của con người qua các nền văn hóa tiền sử nổi tiếng như Soi Nhụ (cách nay ít nhất 25.000 năm), Cái Bèo và Hạ Long. Cộng đồng ngư dân của các làng chài hiện đại được xem là những người kế thừa trực tiếp truyền thống thích ứng và sinh tồn độc đáo trong môi trường biển đảo đặc biệt này qua hàng thiên niên kỷ. Tuy nhiên, sự hình thành của các làng chài nổi tiếng mà chúng ta biết đến ngày nay, như Cửa Vạn, Vung Viêng, Ba Hang…, chủ yếu được xác định bắt đầu từ khoảng đầu thế kỷ 19. Các nghiên cứu và ghi chép cho thấy, vào thời gian này, ngư dân từ các khu vực lân cận như Giang Võng (nay thuộc phường Hà Khánh), Trúc Võng (nay thuộc khu vực Cái Lân) và một phần từ vùng Hà Nam (nay thuộc thị xã Quảng Yên, Quảng Ninh) đã di chuyển ra Vịnh Hạ Long để khai thác nguồn lợi hải sản và tìm nơi trú ẩn an toàn. Chiếm đến hơn 90% cư dân ban đầu của các làng chài có gốc gác từ những vùng này. Bên cạnh đó, một bộ phận nhỏ (khoảng 7%) là những người từ các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ khác như Thái Bình, Nam Định, Thanh Hóa, Hải Dương đến đây sinh cơ lập nghiệp. Quá trình hình thành làng diễn ra một cách tự nhiên. Ban đầu, các vụng, áng kín gió trên Vịnh chỉ là điểm dừng chân tạm thời, nơi các thuyền đánh cá tụ lại để tránh trú gió bão. Dần dần, do sự thuận tiện và an toàn, các gia đình ngư dân bắt đầu quần tụ lại, dựng lên những ngôi nhà nổi thô sơ bằng vật liệu sẵn có như tre, gỗ, lá. Từ những cụm dân cư nhỏ lẻ ban đầu, các làng chài đã dần định hình và phát triển qua nhiều thế hệ, tạo nên những cộng đồng độc đáo với lịch sử hàng trăm năm lênh đênh trên mặt Vịnh Hạ Long.

Để hiểu được giá trị di sản mà các làng chài để lại, điều quan trọng là nhìn lại bức tranh sinh động về nếp sống và văn hóa độc đáo đã từng tồn tại và phát triển mạnh mẽ trên mặt nước, đặc biệt là trong giai đoạn trước bước ngoặt di dời năm 2014. Đó là một thế giới riêng biệt, nơi cuộc sống hoàn toàn gắn bó và hòa quyện với biển cả. Đặc trưng cơ bản nhất là những ngôi nhà nổi, hay nhà bè, được dựng trên các hệ thống phao hoặc vật liệu truyền thống. Từ những căn nhà tạm bằng tre, gỗ, lá thuở ban đầu, người dân dần cải tiến thành những nhà bè kiên cố hơn với mái bằng, mái úp, thậm chí lợp tôn và che chắn cẩn thận. Với ngư dân, con thuyền không chỉ là công cụ mưu sinh mà còn là phương tiện đi lại và là chính ngôi nhà thân thương của cả gia đình. Mọi sinh hoạt đều diễn ra trên không gian sông nước đặc thù này. Nghề chài lưới đánh bắt hải sản là nguồn sống cốt lõi, với nhịp điệu lênh đênh “nay đây mai đó”. Bên cạnh đó, nghề nuôi trồng thủy sản trong lồng bè phát triển mạnh mẽ, từng có giai đoạn mang lại hiệu quả kinh tế rất lớn. Đặc biệt, nghề nuôi cấy ngọc trai ở khu vực Vung Viêng, Tùng Sâu đã tạo ra sản phẩm độc đáo. Để đối mặt với sự khắc nghiệt của biển cả, ngư dân thường quần tụ thành những xóm thuyền, đề cao tinh thần đoàn kết, tương trợ. Làng chài thủy cư cũng có cơ cấu quản lý riêng với hệ thống Kỳ mục, Lý dịch và Sổ thuyền độc đáo. Cuộc sống lênh đênh đã hun đúc nên một đời sống văn hóa tinh thần đặc sắc với những làn điệu dân ca mượt mà như hát giao duyên, hò biển, các lễ hội truyền thống như lễ hội Cầu Ngư. Đời sống tinh thần ngày càng được cải thiện với sự xuất hiện của điện máy nổ, tivi, radio… Dù khó khăn, việc học hành của trẻ em vẫn được chú trọng với hình ảnh những lớp học nổi và nỗ lực phổ cập giáo dục. Toàn bộ bức tranh sinh động về nếp sống và văn hóa này chủ yếu phản ánh giai đoạn lịch sử trước năm 2014, trước khi cộng đồng trải qua sự thay đổi lớn nhất trong lịch sử của mình.

Năm 2014 đã trở thành một dấu mốc lịch sử, một bước ngoặt làm thay đổi căn bản đời sống của cộng đồng ngư dân và diện mạo của các làng chài trên Vịnh Hạ Long. Trước những lo ngại về điều kiện sống còn nhiều khó khăn của người dân trên biển và áp lực ngày càng tăng trong việc bảo vệ môi trường sinh thái cho Di sản Thiên nhiên Thế giới Vịnh Hạ Long, đặc biệt là dưới sự giám sát của UNESCO về nguy cơ ô nhiễm, chính quyền tỉnh Quảng Ninh đã quyết định thực hiện Đề án di dời toàn bộ các hộ dân làng chài đang sinh sống trên Vịnh lên bờ định cư. Chính sách này mang mục tiêu kép: một mặt, nhằm cải thiện căn bản điều kiện sống cho bà con ngư dân, giúp họ tiếp cận tốt hơn với các dịch vụ xã hội thiết yếu, có nhà ở ổn định, an toàn hơn; mặt khác, giảm thiểu những tác động tiêu cực từ hoạt động sinh hoạt và nuôi trồng thủy sản tự phát lên môi trường nước của Di sản. Để thực hiện đề án, một khu tái định cư tập trung rộng hơn 8ha đã được quy hoạch và xây dựng tại phường Hà Phong, thành phố Hạ Long (khu tái định cư Cái Xà Cong). Hàng trăm hộ gia đình, với tổng số khoảng 1.700 nhân khẩu từ các làng chài đã được di chuyển lên bờ, cơ bản hoàn thành vào giữa năm 2014. Các hộ dân đủ điều kiện được cấp đất, hỗ trợ xây dựng nhà ở và nhận các chính sách hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp. Cuộc di dời lịch sử này đã mang lại những kết quả tích cực không thể phủ nhận như điều kiện sống ổn định hơn, nhà cửa khang trang, con em đến trường thuận lợi. Tuy nhiên, “giấc mơ đất liền” không phải lúc nào cũng trọn vẹn. Người dân đối mặt với khó khăn trong việc thích nghi, tìm kiếm việc làm phù hợp, duy trì gắn kết cộng đồng và bản sắc văn hóa trong môi trường sống mới. Chính sách di dời, dù mang mục tiêu tốt đẹp, đã đặt cộng đồng ngư dân trước một sự thay đổi lớn lao với cả những thành quả và thách thức đan xen.

Các làng trài trên Vịnh Hạ Long hiện nay

Đã từng tồn tại 07 làng chài trên vịnh Hạ Long nhưng.hiện tại chỉ có 4 làng chài cònđược bảo tồn là Ba Hang, Cống Đầm, Vung Viêng, Cửa Vạn. Còn các làng chài như Hoa Cương,  Ba Hầm, Cống Tàu hiện tại không còn nữa. Họ là ngư dân có xuất xứ, nguồn gốc khác nhau nhưng có những phong tục tập quán, đời sống văn hóa của ngư dân làng chài thủy cư có tính tương đồng, họ đều có chung nhu cầu cuộc sống và có cùng chung một nghề đánh bắt hải sản truyền thống.

1. Làng chài Cửa Vạn: Làng chài cổ xưa và nổi tiếng nhất ở Hạ Long

Làng chài Cửa Vạn nằm trên địa phận của xã Hùng Thắng, thuộc trung tâm TP. Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh, cách đất liền khoảng 20km. Làng chài này được bình chọn là một trong 16 ngôi làng đẹp nhất thế giới. Nơi đây có nhiều hoạt động thú vị như đi câu cá, chèo thuyền, xem diễn xướng, hát dân ca và khám phá hang Tiên Ông, Đầm câu cá, khu hồ Ba Hầm…

Làng chài Cửa Vạn là hậu duệ của hai làng chài lịch sử, Trúc Võng và Giang Võng. Đây là nơi sinh sống của 176 hộ đánh cá. Những ngôi nhà bè nổi trên mặt nước tạo nên một khung cảnh cổ kính và yên bình. Để tham quan làng chài Cửa Vạn, du khách có thể thuê một chiếc thuyền qua đêm, sau đó tự do khám phá bằng cách chèo thuyền nan hoặc thuyền kayak.

Du khách đến làng chài Cửa Vạn sẽ được đi câu cá, chèo thuyền và đi câu mực, kéo lưới về đêm. Đây là những hoạt động thú vị mà bạn không nên bỏ qua khi đến thăm làng chài Cửa Vạn. Nếu may mắn tới làng chài Cửa Vạn vào đúng dịp, du khách còn được xem diễn xướng, hát dân ca, hát chèo, hát ghẹo… Ngoài ra, nơi đây còn rất nhiều điều vô cùng thú vị như leo núi, khám phá hang Tiên Ông, Đầm câu cá, khu hồ Ba Hầm…

Xem thêm:  Làng chài Cửa Vạn

2. Làng chài Ba Hang: Làng chài có phong cảnh tuyệt đẹp và hoang sơ

Làng chài Ba Hang nằm dưới chân núi đảo Đầu Gỗ, gần với khu vực động Thiên Cung, làng chài Ba Hang có phong cảnh tuyệt đẹp và là nơi sinh sống của hơn 50 hộ dân đánh bắt và nuôi bè hải sản. Du khách đến làng chài Ba Hang sẽ được trải nghiệm cảm giác trở thành ngư dân thực thụ với các hoạt động chèo thuyền, thả lưới và thưởng thức hải sản tươi ngon.

Sở dĩ gọi là làng chài Ba Hang bởi khi thủy triều lên, nước trong hang sẽ đầy và có thể di chuyển bằng thuyền qua hang dễ dàng. Khi thủy triều xuống, ba hang động trong hang sẽ hiện ra và du khách có thể bắt đầu tham quan. Ở làng chài Ba Hang, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng khung cảnh thiên nhiên hữu tình mà còn được đi thuyền qua các đảo. Bên cạnh đó, du khách còn được trải nghiệm cảm giác trở thành ngư dân thực thụ với các hoạt động chèo thuyền, thả lưới và thưởng thức hải sản tươi ngon do chính tay mình đánh bắt.

Xem thêm:  Làng chài Ba Hang

3. Làng chài Vung Viêng: Làng chài có khung cảnh yên tĩnh và lãng mạn

Làng chài Vung Viêng nằm trong lòng vịnh Bái Tử Long, cách đất liền khoảng 24km. Với vị trí yên tĩnh và khung cảnh tuyệt đẹp, làng chài này là nơi yêu thích của nhiều du khách khi đến thăm di sản thế giới Hạ Long. Làng chài này từng là con đường giao thương của người Việt và người Hoa. Du khách đến làng chài Vung Viêng sẽ được khám phá Đảo Mặt Quỷ, khu vực Bảy Giếng, các khu rừng nguyên sinh ở đảo Vân Đồn và nhiều hang động nhỏ khác ở Vịnh Hạ Long.

Làng chài Vung Viêng có khoảng 50 hộ dân sinh sống bằng nghề nuôi trồng hải sản và du lịch sinh thái. Nơi đây có một trường học nhỏ cho các em nhỏ của làng chài. Du khách có thể tham gia các hoạt động như câu cá, bơi lội, chèo thuyền kayak và thưởng thức các món hải sản tươi sống. Ngoài ra, du khách còn có thể ghé thăm trung tâm bảo tồn san hô và biển để hiểu hơn về sự đa dạng sinh học của vùng biển này.

Xem thêm:  Làng chài Vung Viêng

4. Làng chài Cống Đầm: Làng chài có nhiều đảo nhỏ xung quanh

Làng chài Cống Đầm nằm ở phía Tây Nam của vịnh Bái Tử Long, cách đất liền khoảng 40km. Làng chài này là nơi sinh sống của hơn 120 hộ dân với hơn 600 người. Làng chài này có nhiều đảo nhỏ xung quanh, tạo nên một khung cảnh đẹp như tranh vẽ. Du khách đến làng chài Cống Đầm sẽ được tham gia các hoạt động như câu cá, bơi lội, chèo thuyền kayak và thưởng thức các món hải sản tươi sống.

Làng chài Cống Đầm có nhiều loại hải sản quý hiếm như sứa, cá mú, cá ngừ… Ngoài ra, nơi đây còn có nhiều loại cây cối quý hiếm như cây dầu, cây gỗ lim… Du khách có thể khám phá các khu rừng ngập mặn và các khu rừng ven biển để chiêm ngưỡng sự phong phú của thiên nhiên.

Xem thêm:  Làng chài Cống Đầm

Ngoài ra, Làng Việt Hải, dù nằm trên đảo Cát Bà thuộc địa phận Hải Phòng và gần Vịnh Lan Hạ, cũng thường được kết hợp trong các tour du thuyền tham quan Vịnh Hạ Long. Đây là một làng định cư trên đất liền, mang đến một trải nghiệm khác biệt về cuộc sống nông thôn gần gũi với biển.

Các làng chài trên vịnh Hạ Long là những điểm đến không thể bỏ qua khi du lịch tại Quảng Ninh. Nơi đây không chỉ có cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ mà còn có văn hóa và lịch sử đặc sắc của người dân trên biển. Đến với các làng chài trên vịnh Hạ Long, du khách sẽ được trải nghiệm những điều thú vị và ý nghĩa, gắn kết với thiên nhiên và con người nơi đây. Nếu bạn có nhu cầu thuê tàu đi Vịnh Hạ Long để tới tham quan điểm du lịch này vui lòng liên hệ chúng tôi để biết thêm chi tiết