Chùa Long Tiên là một ngôi chùa Phật giáo nổi tiếng ở thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. Chùa được xây dựng vào cuối thế kỷ 19, trải qua nhiều biến cố lịch sử và được tu sửa nhiều lần. Chùa Long Tiên không chỉ là nơi tu hành của các nhà sư mà còn là điểm du lịch tâm linh hấp dẫn của du khách trong và ngoài nước. Chùa có kiến trúc độc đáo, phong phú về tượng Phật và các di vật cổ. Chùa còn nổi tiếng với lễ hội diễn ra vào ngày 24 tháng 3 âm lịch hàng năm, thu hút hàng ngàn người dân và khách du lịch đến tham gia. Hãy cùng tìm hiểu về chùa Long Tiên qua bài viết sau đây nhé!

xem thêm: Các điểm du lịch và trải nghiệm nổi tiếng tại Hòn Gai

Lịch sử chùa Long Tiên – Ngôi chùa cổ linh thiêng ở Hạ Long

Mỗi công trình cổ kính đều mang trong mình những câu chuyện riêng, và Chùa Long Tiên cũng không ngoại lệ. Lịch sử của chùa gắn liền với dòng chảy văn hóa và những biến động của vùng đất Hạ Long, từ những am tự sơ khai đến một trung tâm Phật giáo lớn mạnh như ngày nay.

Từ Am Tự Cổ Đến Ngôi Chùa Khang Trang Dưới Chân Núi Bài Thơ

Trước khi Chùa Long Tiên được chính thức xây dựng với quy mô như hiện tại, khu vực chân núi Bài Thơ đã là một địa điểm tâm linh quan trọng. Tương truyền, nơi đây từng có các am tự cổ, là chốn tu hành và thờ tự của người xưa. Nổi bật trong số đó là Am Thiên Thạch Động, hay còn được biết đến với tên gọi Am Thiền Long Tiên. Đây không chỉ là nơi các vị thiền sư ẩn tu, tìm đạo mà còn là không gian thờ phụng Đức Phật A Di Đà. Bên cạnh Am Thiền Long Tiên, người ta còn nhắc đến sự tồn tại của Am Chín Cô ở phía phải và Đền thờ Trần Triều ở phía trái, nơi tưởng nhớ công lao to lớn của các vị danh tướng nhà Trần trong công cuộc bảo vệ bờ cõi. Những am tự này, dù đơn sơ, đã đặt nền móng tâm linh cho sự ra đời của một ngôi chùa lớn hơn sau này.

Quá Trình Xây Dựng Chùa Long Tiên (Năm 1942)

Đến năm 1942, Chùa Long Tiên chính thức được khởi công xây dựng, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng. Công trình mang đậm dấu ấn kiến trúc và nghệ thuật điêu khắc đặc trưng của thời nhà Nguyễn, với kỹ thuật “chồng rường giá chiêng” tinh xảo và các họa tiết trang trí truyền thống. Mục đích ban đầu của việc xây dựng chùa không chỉ để thờ Phật, đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của người dân địa phương, mà còn là nơi tôn vinh và tưởng nhớ công đức của các vị tướng lĩnh nhà Trần – những người anh hùng dân tộc đã có những đóng góp to lớn trong các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm.

Những Dấu Ấn Lịch Sử Và Sự Trường Tồn

Trải qua những thăng trầm của lịch sử đất nước, Chùa Long Tiên cũng mang trên mình những dấu ấn của thời gian. Một trong những biến cố đáng nhớ là việc chùa từng bị thiêu rụi trong chiến tranh. Tuy nhiên, với lòng thành kính và sự quyết tâm của Phật tử cùng người dân địa phương, chùa đã được từng bước trùng tu, tôn tạo để giữ gìn được vẻ đẹp kiến trúc vốn có và tiếp tục vai trò là một trung tâm tâm linh quan trọng. Sự trường tồn của chùa qua bao biến cố chính là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của các giá trị văn hóa và tín ngưỡng trong lòng cộng đồng.

Chùa Long Tiên – Di Tích Lịch Sử Văn Hóa Quốc Gia (1992)

Với những giá trị to lớn về lịch sử, văn hóa và kiến trúc nghệ thuật, Chùa Long Tiên đã được Nhà nước ghi nhận. Vào ngày 31 tháng 8 năm 1992, Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã ra Quyết định số 1140/QĐ công nhận Chùa Long Tiên (cùng với quần thể di tích Núi Bài Thơ) là Di tích Lịch sử – Văn hóa cấp Quốc gia. Sự công nhận này không chỉ là niềm tự hào của người dân Quảng Ninh mà còn tạo cơ sở pháp lý quan trọng cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị của di tích, đồng thời nâng cao vị thế của chùa trong hệ thống các điểm đến văn hóa và tâm linh của Việt Nam.

Xem thêm: Top 9 ngôi chùa linh thiêng tại Quảng Ninh

Kiến trúc và điêu khắc nổi bật của chùa Long Tiên

Không chỉ mang ý nghĩa lịch sử và tâm linh sâu sắc, Chùa Long Tiên còn là một công trình kiến trúc nghệ thuật đặc sắc, tiêu biểu cho phong cách chùa chiền Việt Nam thời Nguyễn. Mỗi đường nét, chi tiết tại chùa đều ẩn chứa sự tài hoa của người xưa và những giá trị văn hóa truyền thống.

Tọa lạc trên một khuôn viên rộng khoảng 1.000 mét vuông, Chùa Long Tiên được quy hoạch và xây dựng với bố cục hài hòa, cân đối. Ngôi chùa mang đậm phong cách kiến trúc cung đình Nguyễn với kỹ thuật kết cấu gỗ “chồng rường giá chiêng” tinh xảo, tạo nên sự vững chãi và bề thế. Về tổng thể mặt bằng, chùa có thể được xây dựng theo kiểu chữ Nhị (二) hoặc với khu vực Chính điện mang kiến trúc kiểu chữ Đinh (丁) – một kiểu thức phổ biến trong kiến trúc chùa cổ Việt Nam, gồm Tiền đường nối với Thượng điện. Điểm nhấn của kiến trúc là hệ thống mái chùa được thiết kế theo kiểu “chồng diêm hai tầng tám mái”, lợp ngói âm dương truyền thống. Các đầu đao ở bốn góc mái cong vút lên một cách mềm mại, thanh thoát, tạo nên vẻ uyển chuyển nhưng vẫn giữ được sự trang nghiêm cho công trình. Lối vào chính qua Cổng Tam Quan uy nghi và khu vực trung tâm là Chính Điện (Đại Hùng Bảo Điện) đều thể hiện rõ nét phong cách này.

Phía sau Chính điện thường là Nhà Tổ (Tổ Đường), một hạng mục không thể thiếu trong các ngôi chùa truyền thống. Đây là nơi thờ phụng các vị Tổ sư đã có công khai sáng và truyền bá Phật pháp, đặc biệt là các vị Tổ của Thiền phái Trúc Lâm như Phật Hoàng Trần Nhân Tông, Sơ tổ Pháp Loa và Nhị tổ Huyền Quang. Điều này thể hiện sự kế thừa và tôn vinh dòng chảy tâm linh của Phật giáo Việt Nam. Ngoài ra, trong khuôn viên chùa còn có các khoảng sân trước, sân sau, vườn cây, nhà Tăng (nơi sinh hoạt của chư Tăng), nhà khách và các công trình phụ trợ khác, phục vụ cho nhu cầu sinh hoạt của nhà chùa cũng như đón tiếp Phật tử và du khách thập phương về chiêm bái.

Nghệ thuật điêu khắc và trang trí tại Chùa Long Tiên cũng vô cùng tinh xảo. Hầu hết các cấu kiện kiến trúc bằng gỗ như cột, kèo, vì, rường đều được chạm trổ công phu với các họa tiết truyền thống như rồng bay, phượng múa, hoa lá cách điệu (tùng, cúc, trúc, mai). Những hình ảnh này không chỉ làm tăng vẻ đẹp thẩm mỹ cho công trình mà còn mang nhiều ý nghĩa biểu tượng sâu sắc trong văn hóa Phật giáo và dân gian Việt Nam. Một điểm nhấn nghệ thuật đặc biệt tại khu vực tiền đường của chùa là bức tranh đắp nổi mô tả lại điển tích thầy trò Đường Tăng cùng Tôn Ngộ Không, Trư Bát Giới và Sa Ngộ Tĩnh trên đường đi Tây Trúc thỉnh kinh. Bức tranh không chỉ sinh động mà còn mang ý nghĩa giáo dục về sự kiên trì và con đường tu tập gian khổ để đạt được chân lý.

Trong cùng một không gian chùa thờ ba chủ thể: thờ Phật, thờ Đức thánh Trần Hưng Đạo và các tướng lĩnh nhà Trần, thờ Tam Tòa Thánh Mẫu. Hệ thống tượng ở đây khá phong phú và đặc sắc có giá trị nghệ thuật cao.

Không Gian Thờ Tự Phong Phú Và Sự Dung Hòa Tín Ngưỡng Tại Chùa Long Tiên

Chùa Long Tiên không chỉ là một công trình kiến trúc đẹp mà còn là một không gian tâm linh đa dạng, nơi hội tụ và phản ánh rõ nét đời sống tín ngưỡng phong phú của người Việt. Bước vào chùa, du khách sẽ cảm nhận được sự giao thoa hài hòa giữa Phật giáo và các tín ngưỡng dân gian bản địa.

Theo Dòng Chảy Phật Giáo Bắc Tông

Là một ngôi chùa Phật giáo, Long Tiên Tự tuân theo hệ phái Bắc Tông (Mahayana), một trong hai nhánh lớn của Phật giáo và là hệ phái phổ biến tại Việt Nam. Giáo lý của Phật giáo Bắc Tông nhấn mạnh đến con đường Bồ Tát đạo, với lý tưởng cao cả là tu tập không chỉ để đạt được sự giác ngộ cho bản thân mà còn để phổ độ, cứu giúp chúng sinh thoát khỏi bể khổ luân hồi. Điều này được thể hiện rõ nét qua hệ thống tượng thờ Phật trang nghiêm tại Chính điện như Di Đà Tam Tôn, Phật A Di Đà, Phật Quan Âm nghìn mắt nghìn tay… cùng các nghi lễ và pháp hội được tổ chức thường xuyên tại chùa, hướng con người đến những giá trị thiện lành và sự giải thoát.

Nơi Hội Tụ Tín Ngưỡng Dân Gian Việt Nam

Một trong những điểm đặc sắc nhất làm nên sức hấp dẫn của Chùa Long Tiên chính là sự dung hòa độc đáo giữa Phật giáo và các tín ngưỡng dân gian truyền thống của người Việt. Điều này thể hiện qua việc phối thờ các vị thần linh, anh hùng dân tộc và Mẫu thần ngay trong không gian chùa:

• Thờ Anh hùng dân tộc: Như đã thấy trong kiến trúc Chính điện, bên cạnh việc thờ Phật, chùa còn dành không gian trang trọng để thờ Đức Thánh Trần Hưng Đạo và các vị tướng lĩnh nhà Trần. Đây là biểu hiện của lòng biết ơn, tôn kính đối với những người có công lao to lớn trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc, một nét đẹp trong văn hóa “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc.
• Tín ngưỡng thờ Mẫu: Sự hiện diện của cung Tam Phủ Thánh Mẫu (hay Tam Tòa Thánh Mẫu) và việc thờ Vân Phương Thánh Mẫu cho thấy sự ảnh hưởng sâu rộng của tín ngưỡng thờ Mẫu trong đời sống tâm linh người Việt. Điều này làm cho ngôi chùa trở nên gần gũi hơn, đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng đa dạng của cộng đồng.
• Dung hợp với yếu tố Đạo giáo: Việc thờ Ngọc Hoàng Đại Đế trong Phật điện cũng là một minh chứng cho sự giao thoa Tam giáo (Phật – Đạo – Nho) và các tín ngưỡng dân gian, tạo nên một bức tranh văn hóa tín ngưỡng đa sắc màu tại Chùa Long Tiên.

Lễ hội tại chùa Long tiên

Lễ Hội Chùa Long Tiên – Nét Văn Hóa Đặc Sắc Đất Mỏ (24/3 Âm lịch)

Hàng năm, cứ vào ngày 24 tháng 3 Âm lịch, Chùa Long Tiên lại trở thành tâm điểm của một trong những lễ hội truyền thống lớn và đặc sắc nhất của thành phố Hạ Long nói riêng và tỉnh Quảng Ninh nói chung. Đây không chỉ là dịp để người dân và du khách thập phương thể hiện lòng thành kính đối với các đấng linh thiêng mà còn là cơ hội để hòa mình vào không gian văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc.

Nghi Thức Rước Kiệu Đức Ông Trần Quốc Nghiễn Trang Trọng

Hoạt động trung tâm và được mong chờ nhất trong Lễ hội Chùa Long Tiên chính là nghi thức rước kiệu Đức Ông Trần Quốc Nghiễn (con trai cả của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn) vô cùng trang trọng và hoành tráng. Đám rước kiệu với cờ lọng, chiêng trống rộn ràng, cùng đội hình chỉnh tề sẽ khởi hành từ chùa Long Tiên, đi qua các địa điểm tâm linh quan trọng khác trong khu vực như Đền Đức Ông (nơi thờ chính Đức Ông Trần Quốc Nghiễn), sau đó có thể qua Đền thờ An Dương Vương ở Vụng Đáng, khu vực Loong Toòng rồi mới quay trở lại chùa. Nghi thức này không chỉ thể hiện sự tôn kính đối với các vị anh hùng dân tộc, những người có công với đất nước, với vùng đất Quảng Ninh, mà còn là biểu tượng của sự kết nối tâm linh và văn hóa cộng đồng, nhắc nhở thế hệ sau về truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”.

Các Hoạt Động Văn Hóa Dân Gian Đặc Sắc Khác

Bên cạnh nghi lễ rước kiệu uy nghiêm, Lễ hội Chùa Long Tiên còn sôi nổi với nhiều hoạt động văn hóa dân gian phong phú, thu hút đông đảo người tham gia:

• Hát chầu văn (hát văn) và hầu đồng: Những làn điệu chầu văn ca ngợi công đức của các vị Thánh, Thần, Mẫu, kết hợp với các giá hầu đồng trang nghiêm và huyền bí, tạo nên một không gian tâm linh đặc biệt.
• Các trò chơi dân gian: Sân chùa và các khu vực xung quanh trở nên náo nhiệt với các trò chơi truyền thống như đấu vật, thi cờ tướng, kéo co, thể hiện tinh thần thượng võ và sự khéo léo.
• Biểu diễn nghệ thuật truyền thống: Các gánh hát chèo, các đội văn nghệ địa phương thường biểu diễn những tích chèo cổ hoặc các tiết mục ca ngợi quê hương, đất nước, làm phong phú thêm đời sống tinh thần của lễ hội.
• Thả đèn hoa đăng: Vào buổi tối, những chiếc đèn hoa đăng lung linh mang theo ước nguyện về một cuộc sống an lành, hạnh phúc sẽ được thả trên mặt nước, tạo nên một khung cảnh huyền ảo và thiêng liêng.

Các lưu ý khi đến chùa

Về trang phục

• Khi đến chùa, bạn nên ăn mặc gọn gàng, sạch sẽ, kín đáo và trang nhã.
• Bạn nên tránh mặc váy ngắn, quần cộc, áo hở hang, áo hai dây, áo trễ vai… để không phạm vào bất kính với Phật đường.
• Bạn nên mặc màu sắc nhã nhặn, không quá rực rỡ hay tối tăm.

Về cách xưng hô

• Khi gặp các nhà sư trong chùa, bạn nên xưng hô bằng “thầy” hoặc “ni” tùy theo giới tính của họ.
• Bạn nên cúi đầu và chào bằng hai tay gập ngang ngực.
• Bạn nên nói chuyện nhỏ nhẹ, lịch sự và tôn trọng.

Về cách lễ Phật

• Khi vào chùa, bạn nên đi vào cửa Giả quan (bên phải) và đi ra bằng cửa Không quan (bên trái). Cửa Trung quan chỉ dành cho Thiên tử, bậc cao tăng, bậc khoa bảng.
• Khi vào Phật đường, bạn nên cởi giày dép hoặc đi chân đất để thể hiện sự kính trọng.
• Khi thắp hương, bạn nên thắp 3 hoặc 5 cây hương và không để hương bị tắt trong khi đang sử dụng. Bạn nên thắp hương ở đỉnh đặt bên ngoài sân chùa và hạn chế thắp hương trong chùa.
• Khi khấn vái, bạn nên quỳ hoặc đứng chếch sang bên trái hoặc bên phải để lễ và tránh đứng thẳng trước bàn thờ. Bạn nên lễ bái chư Phật, Thánh từ giữa trước, sau đó theo hướng từ phải sang trái.
• Khi cầu nguyện, bạn nên xin được Phật che chở, bảo vệ và không xin những điều vô lý hay ích kỷ. Bạn nên cầu nguyện thành tâm và không quá lâu để nhường chỗ cho người khác.

Về cách ứng xử

• Khi ở trong chùa, bạn nên giữ trật tự, tôn nghiêm và không gây ồn ào.
• Bạn nên tắt điện thoại hoặc để rung trước khi vào chùa, đặc biệt là chuẩn bị thắp nhang, thờ cúng.
• Bạn nên tránh chạy qua chạy lại, nói chuyện, bình phẩm, ngồi hoặc nằm trong Phật đường.
• Bạn nên tránh hắt hơi, sổ mũi, khạc nhổ quanh khu vực Phật điện, Tam bảo.
• Bạn nên tránh chụp ảnh, quay phim tùy tiện trong chùa, đặc biệt là ở những nơi linh thiêng.
• Bạn nên tránh chạm tay vào tượng Phật, các đồ tế khí hoặc lấy những đồ đạc của chùa về nhà làm của riêng.

Nội quy chùa Long Tiên

Theo điều 6 của thông tư số 04/2014 ngày 30/5/2014 liên bộ VHTTDL và bộ Nội Vụ quy định trách nhiệm của tham quan và người tham gia các hoạt động cung bái tín ngưỡng tôn giáo như sau:

• Chấp hành nghiêm các quy định của pháp luật, nội quy – quy định của cơ sở tín ngưỡng, cơ sở tôn giáo, hoạt động nếp sống văn minh khi tham gia các hoạt động của cơ sở.
• Tôn trọng mọi người và đảm bảo sự tôn nghiêm của cơ sở tín ngưỡng, cơ sở tôn giáo. Trang phục lịch sự gọn gàng, phù hợp với thuần phong mỹ tục của cơ sở tôn giáo.
• Giữ gìn vệ sinh, an ninh trật tự, bảo vệ cảnh quan môi trường tại các cơ sở tín ngưỡng.
• Đặt tiền, hiện vật dâng cúng công đức đúng nơi quy định.

Lễ hội chùa Long Tiên là một hoạt động văn hóa tâm linh đặc sắc của người dân Quảng Ninh nói riêng và người Việt nói chung. Lễ hội không chỉ là dịp để thể hiện lòng thành kính với Phật Pháp, với các vị Thánh Tổ mà còn là dịp để giao lưu, học hỏi và giới thiệu những nét đẹp truyền thống của vùng đất Hạ Long. Đến với lễ hội chùa Long Tiên, bạn sẽ được trải nghiệm những giá trị tinh thần và văn hóa độc đáo, cũng như chiêm ngưỡng cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ của núi Bài Thơ và vịnh Hạ Long. Hãy lưu giữ những khoảnh khắc đẹp và ý nghĩa khi tham gia lễ hội chùa Long Tiên và chia sẻ với bạn bè và người thân nhé!