Quảng Ninh, vùng đất với biển xanh cát trắng, không chỉ nổi tiếng với những danh lam thắng cảnh tuyệt đẹp mà còn được thiên nhiên ưu ái ban tặng nguồn hải sản phong phú, đa dạng. Trong số đó, cù kỳ – loài cua mang vẻ ngoài xù xì, gai góc nhưng ẩn chứa bên trong vị thịt thơm ngon, bổ dưỡng, đã trở thành một đặc sản trứ danh, níu chân biết bao du khách khi đặt chân đến vùng đất này.

Xem thêm: Đặc sản Hạ Long: Ăn gì? Mua gì?

Giới thiệu về cù kỳ

Cù kỳ (Myomenippe hardwickii), hay còn gọi là cua sấm, cua đá, cùm vùm, là một loài cua thuộc họ Menippidae. Loài này phân bố ở những vùng biển ấm như Malaysia, Indonesia. Tại Việt Nam, loài này phân bố ở bờ biển Quảng Ninh, Khánh Hòa nhưng cù kỳ có giá trị thực phẩm thì chỉ có ở Quảng Ninh. Loài cua này đã trở thành một món ăn đặc sản ở Quảng Ninh (Bái Tử Long, Hạ Long và Móng Cái). Sở hữu vẻ ngoài độc đáo với thân hình dẹt và rộng, mai màu nâu đỏ đến nâu đậm, Loài cua này có thể dễ dàng được nhận ra bởi mai màu nâu, mắt màu xanh lá cây sáng và hai càng to khỏe và các chân còn lại phủ đầy lông,. Nó sống trong khe đá, mảnh gỗ dọc theo các vách đá bờ biển và rừng ngập mặn, cũng như trong vỏ trai, trang trại nuôi trồng thủy sản, nhà bè và đê chắn sóng. Nó rất chậm chạp, bám vào đá rất chắc chắn. Chúng có thể phát triển đến kích thước lớn trung bình từ 10-15cm, có con lên tới 20cm, ăn các loài phù du, giáp xác nhỏ.

Cù kỳ là loài phân tính, và có thể dễ dàng phân biệt con đực, con cái thông qua hình dáng yếm: cù kỳ đực có yếm nhỏ, hình tam giác, trong khi cù kỳ cái có yếm to, tròn để ấp trứng. Ngoài ra, cù kỳ đực cũng thường sở hữu càng to và khỏe hơn con cái. Khác với cua, ghẹ, cù kỳ lì lợm và hung hăng hơn rất nhiều. Một khi đã cắp, nó sẽ cắp chặt đối phương đến khi nào cảm thấy an toàn mới nhả ra. Cũng vì có đặc điểm chậm chạp và lì lợm nên loại cua này có tên là cù kỳ.

Cũng giống như cua và ghẹ, cù kỳ chứa nhiều vitamin, đặc biệt là các vitamin nhóm B và các khoáng chất thiết yếu như sắt, kali, canxi, đồng… Hơn nữa, cù kỳ là loại hải sản chứa hàm lượng thủy ngân thấp hơn so với một số loại cá biển như cá ngừ, cá thu. Chính vì vậy, cù kỳ rất tốt cho cả trẻ em và phụ nữ mang thai – những đối tượng cần thận trọng khi ăn hải sản.

Các phân tích dinh dưỡng học hiện đại cho thấy 85g thịt cù kỳ cung cấp 300 – 500mg chất béo, axit béo omega 3 rất bổ dưỡng cho não bộ của trẻ. Hơn nữa, thịt cù kỳ không hề gây ngán và không béo, là một sự lựa chọn tuyệt vời bên cạnh cua ghẹ. Những ai chưa từng thưởng thức cù kỳ có thể đến Quảng Ninh để cảm nhận sự ưu ái của thiên nhiên dành cho vùng biển nơi đây.

Cách lựa chọn mua cù kỳ

Thời điểm lý tưởng nhất để thưởng thức cù kỳ là vào khoảng tháng 3, 4. Lúc này, thịt cù kỳ chắc, béo ngậy và nhiều gạch, mang đến hương vị thơm ngon đặc biệt. Bởi vì trong giai đoạn sinh sản (từ tháng 5 đến tháng 8), cù kỳ tập trung năng lượng cho việc sinh sản nên thịt sẽ ít hơn và không được chắc như trước. Gạch cù kỳ cái lúc này cũng chuyển sang dạng trứng, ít béo ngậy hơn so với thời điểm trước mùa sinh sản. Còn từ tháng 8 trở đi, gió mùa bắt đầu xuất hiện, cù kỳ bắt đầu đi trú ẩn, nên việc đánh bắt khó khăn hơn. Sản lượng cù kỳ giảm, giá cả cũng có thể tăng cao.

Giá cù kỳ ở Hạ Long nói riêng và Quảng Ninh nói chung khá bình dân, đặc biệt là khi so sánh với cua biển hay ghẹ. Tuy nhiên, giá cả cũng có thể dao động tùy thuộc vào kích thước, mùa vụ và địa điểm bán.

Cù kỳ đen Quảng Ninh có mức giá khá cao lên đến 400.000 Vnđ/kg

Giá cù kỳ tại các chợ hải sản ở Hạ Long:

Cù kỳ loại nhỏ: (Thường khoảng 9 con/kg.) có giá dao động 90.000 – 110.000 đồng/kg, tương đương khoảng 19.000 đồng/con.
Cù kỳ loại trung bình: (Khoảng 4 – 6 con/kg.) có giá khoảng 150.000 – 200.000 đồng/kg.
Cù kỳ loại lớn: (Khoảng 2 – 3 con/kg) có giá từ 250.000 – 400.000 đồng/kg,

Một số chợ hải sản nổi tiếng ở Hạ Long bạn có thể mua cù kỳ:

Chợ Cái Dăm: Đây là chợ hải sản lớn nhất và nổi tiếng nhất ở Hạ Long, với đa dạng các loại hải sản tươi sống, trong đó có cù kỳ.
Chợ Hạ Long 1: Nằm ở trung tâm thành phố, chợ Hạ Long 1 cũng là một địa điểm lý tưởng để mua hải sản, với giá cả phải chăng và chất lượng đảm bảo.
Chợ cá Hạ Long: Nằm tại khu vực cao xanh – Hòn Gai, đây là chơ đầu mối nên giá sẽ rẻ hơn khu vực khác khá nhiều.

Các món ăn ngon từ cù kỳ

Từ lâu, cù kỳ đã trở thành món ăn đặc sản tại Quảng Ninh, đặc biệt là ở các vùng biển Bái Tử Long, Hạ Long và Móng Cái. Ngư dân thường đánh bắt cù kỳ ngoài khơi, ví dụ như ở đảo Vạn Gia, sau đó mang về đất liền. Nhiều người cho rằng thịt cù kỳ tuy không ngọt bằng thịt cua biển nhưng lại ngon hơn ghẹ, giá cả cũng phải chăng hơn nên rất được ưa chuộng. Tuy nhiên, thịt cù kỳ tập trung chủ yếu ở hai càng, phần thân khá xốp và ít thịt. Cù kỳ có thể được chế biến thành nhiều món ăn hấp dẫn như nấu bún, hấp, rang me, nướng, xào miến, hay làm ruốc cho trẻ em. Theo kinh nghiệm của những đầu bếp chuyên nghiệp, khi chọn cù kỳ, điều quan trọng nhất là phải chọn những con khỏe mạnh, còn sống. Cù kỳ chết cần được loại bỏ ngay vì chúng phân hủy rất nhanh và có thể ảnh hưởng đến những con khác.

1. Cù kỳ nướng

Món ăn được ưa chuộng nhất từ cù kỳ chính là cù kỳ nướng. Để chế biến món này, đầu bếp phải cọ rửa cù kỳ thật sạch, tháo hết dây buộc trên càng rồi cho vào nồi hấp. Nồi hấp có thể được làm nóng trước để cù kỳ chín nhanh hơn. Sau khoảng 10 phút, cù kỳ chín tới thì vớt ra.

Công đoạn tiếp theo là cho cù kỳ lên vỉ nướng trên bếp than hồng. Lúc này, cù kỳ đã chín từ bên trong nhờ quá trình hấp, nhưng khi nướng, thịt sẽ săn lại, trở nên chắc và thơm ngon hơn. Đặc biệt, lớp vỏ ngoài cháy xém sẽ mang đến mùi thơm khó cưỡng, kích thích vị giác. Cù kỳ nướng không cần thêm bất kỳ loại gia vị nào cũng đủ sức làm say lòng thực khách, đặc biệt là trong những ngày thu se lạnh.

2. Cù kỳ hấp

Bên cạnh món cù kỳ nướng thơm lừng, cù kỳ hấp cũng là một lựa chọn tuyệt vời để thưởng thức trọn vẹn hương vị tinh tế của loài hải sản này. Với cách chế biến đơn giản, món cù kỳ hấp giữ được vị ngọt tự nhiên, thanh mát của thịt cù kỳ, đồng thời vẫn đảm bảo cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng.

Để làm món cù kỳ hấp, người ta chỉ cần rửa sạch cù kỳ, tháo dây buộc ở càng, sau đó cho vào nồi hấp cách thủy khoảng 10-15 phút là chín tới. Một số người thích cho thêm sả, ớt hoặc gừng đập dập vào nồi hấp để tạo thêm hương vị thơm ngon. Cù kỳ hấp xong có màu đỏ cam đẹp mắt, thịt trắng, ngọt, chấm kèm muối tiêu chanh hoặc muối ớt xanh đều rất tuyệt vời.

Ngoài ra, cù kỳ hấp bia cũng là một biến tấu thú vị được nhiều người yêu thích. Bia sẽ giúp khử mùi tanh của cù kỳ, đồng thời tạo nên hương vị thơm ngon đặc trưng cho món ăn.

3. Cù kỳ sốt me

Cù kỳ sốt me là một món ăn độc đáo, kết hợp hài hòa giữa vị ngọt tự nhiên của thịt cù kỳ với vị chua ngọt, đậm đà của nước sốt me, tạo nên một hương vị khó quên. Món ăn này không chỉ hấp dẫn bởi hương vị thơm ngon mà còn bởi màu sắc bắt mắt, cách trình bày độc đáo và cách thưởng thức thú vị.

Để chế biến món cù kỳ sốt me, đầu bếp sẽ lựa chọn những con cù kỳ tươi sống, chắc thịt. Sau khi được làm sạch và sơ chế, cù kỳ được chặt thành những miếng vừa ăn rồi xào trên lửa lớn cùng với nước sốt me được chế biến đặc biệt, kết hợp hài hòa giữa vị chua thanh của me, vị cay nồng của ớt, vị ngọt của đường và các loại gia vị đặc trưng khác.

Cù kỳ sốt me thường được dọn ra bàn ăn khi còn nóng hổi, dậy mùi thơm phức. Thực khách sẽ được trải nghiệm cảm giác thích thú khi tự tay bóc vỏ, gỡ thịt và cảm nhận vị ngọt, dai của thịt cù kỳ hòa quyện cùng nước sốt me đậm đà. Món ăn này thường được ăn kèm với bánh mì nóng giòn, tạo nên một sự kết hợp hoàn hảo.

4. Bún Cù Kỳ

Bên cạnh các món ăn chơi hấp dẫn kể trên, không thể không nhắc đến Bún Cù Kỳ, một “thương hiệu” ẩm thực đã góp phần làm nên tên tuổi cho vùng đất Quảng Ninh và là một trong những cách chế biến cù kỳ phổ biến và được yêu thích bậc nhất. Món bún này là sự kết hợp tinh tế giữa vị ngọt thanh của nước dùng được ninh kỹ từ chính thân và vỏ cù kỳ, đôi khi được tăng thêm hương vị từ cà chua và các loại hải sản khác, tạo nên một thứ nước lèo trong veo, đậm đà mà không hề gây ngán.

Thịt cù kỳ, chủ yếu là phần thịt chắc nịch từ hai chiếc càng lớn, sau khi được hấp hoặc luộc chín sẽ được gỡ khéo léo, có thể xào sơ qua với gia vị cho thêm phần đậm đà rồi bày lên trên bát bún trắng ngần. Nhiều nơi còn làm phong phú thêm bát bún với đậu phụ rán, tôm, bề bề, cà chua thái múi cau, dọc mùng và đặc biệt là phần gạch cù kỳ được chưng lên thành một thứ riêu vàng ươm, béo ngậy, vô cùng hấp dẫn. Khi thưởng thức, thực khách sẽ cảm nhận được sự hòa quyện tuyệt vời giữa sợi bún mềm mại, thịt cù kỳ ngọt dai, nước dùng thanh tao cùng các loại rau thơm ăn kèm, thêm chút vị chua của chanh, cay của ớt, có khi là chút măng ớt ngâm, tạo nên một trải nghiệm ẩm thực khó quên, mang đậm hơi thở của biển cả.